İş Dünyasında Mobbing (Psikolojik Yıldırma): Tanımlar, Destek Önerileri ve Yasal Haklar

Mobbing Nedir? İş yerinde yaşadığınız bazı olumsuz durumların “mobbing” olup olmadığını merak ediyor olabilirsiniz. Mobbing (psikolojik yıldırma), tek seferlik bir olumsuzluk ya da sıradan bir anlaşmazlıktan çok daha fazlasıdır. Bu yazıda, mobbingin ne olduğunu, nasıl tespit edileceğini, mobbing mağdurlarının hangi yasal haklara sahip olduğunu ve baş etme yöntemlerini hem yasal düzenlemeler hem de insani bakış açısıyla anlatmaya çalışacağız. Böylece, yaşadığınız ya da şahit olduğunuz durumun mobbing kapsamına girip girmediğini daha net değerlendirebilir ve gerekli adımları atabilirsiniz.

1. Mobbing Nedir? Nasıl Ayırt Edebilirsiniz?

Mobbing, iş yerinde sistematik ve tekrarlayan biçimde, bir çalışana yönelik yapılan psikolojik baskı, aşağılama, dışlama, iftira veya tehdit gibi davranışları ifade eder. Buradaki anahtar sözcükler, “sistematik” ve “tekrarlayan” olmasıdır.

• Bir anlaşmazlık veya sert eleştiri her zaman mobbing anlamına gelmez. İş yerinde zaman zaman yaşanan gerilimler, farklı bakış açıları ya da yöneticinin performans eleştirisi tek başına mobbing sayılmaz.
• Mobbing, mağdura kasıtlı ve sürekli biçimde “yıldırma” amacı taşıyan, onu değersizleştiren, korkutan veya dışlayan davranışları içerir.
• Uzun süreli etkiler: Mobbing mağduru, sürekli stres altında kalır, iş verimliliği düşer, ruh sağlığı bozulabilir. Hatta günlük hayatına bile olumsuz yansıyabilecek kaygı ve depresyon belirtileri geliştirebilir.

Örnek Senaryolar

• Amir veya iş arkadaşlarının, sürekli ve kasıtlı biçimde sizi toplantılardan dışlaması, verdiğiniz fikirleri sürekli alaycı bir dille eleştirmesi, yok sayması.
• Belirli bir süre boyunca aynı kişiye yönelik küçük düşürücü espriler, lakap takma, kötü niyetli dedikodu yayma, aşağılayıcı e-postalar gönderme.
• Kasıtlı olarak iş yükünüzü arttırma ya da sizin uzmanlığınızın dışında işlerle sizi meşgul ederek yıldırmaya çalışma.

Ne Mobbing Değildir?

• Yöneticinin tek seferlik sert eleştirisi, hatalı olduğunuz bir konuda geri bildirim vermesi veya performansınızı yükseltmek için hedef koyması tek başına mobbing sayılmaz.
• İş yerinde yaşanan kısa süreli tartışmalar veya fikir ayrılıkları, süreklilik ve sistematiklik yoksa mobbing tanımına uymaz.
• İyi niyetli uyarılar, ekip çalışmasını geliştirme amaçlı eleştiriler veya performans görüşmeleri normal iş süreçlerinin bir parçası olabilir.

2. Mobbingin Belirtileri: Ne Yaşıyorsanız Dikkat Etmelisiniz?

Mobbinge maruz kaldığınızı düşünüyorsanız, şu belirtilere dikkat etmeniz faydalı olabilir:

1. Sürekli Aşağılanma veya Yok Sayılma: Toplantılarda sözünüz kesiliyorsa, fikriniz görmezden geliniyorsa ya da iş arkadaşlarınız tarafından alay konusu ediliyorsanız ve bu durum sıkça tekrarlanıyorsa.
2. Sosyal Dışlama ve İzolasyon: Yemeğe, kahve molalarına veya ekibin düzenlediği etkinliklere kasıtlı olarak davet edilmiyorsanız.
3. Keyfi İş Yükü Değişiklikleri: Uzmanlığınızın dışında, sizi başarısız gösterecek görevlerle kasıtlı olarak meşgul ediliyorsanız ya da işinizin gereğinden fazla arttırılması yoluyla “bıktırılmaya” çalışılıyorsanız.
4. Tehdit veya Gözdağı: “Böyle devam edersen işini kaybedersin” gibi açık ya da örtülü tehditler, kariyerinizi tehlikeye atmakla korkutma.
5. Sürekli Eleştiri ve Suçlamalar: Başarılarınız görmezden gelinip, küçük hatalarınız bile büyütülerek sizi zor durumda bırakma çabaları.

Bu davranışları düzenli biçimde ve kasıtlı olarak yaşıyorsanız, mobbing ihtimali oldukça yüksektir.

3. Mobbing ile İlgili Hukuki Çerçeve ve Mevzuat (Türkiye)

Türkiye’de mobbing, doğrudan bir kanun başlığı altında düzenlenmemiş olsa da Türk Borçlar Kanunu (6098), İş Kanunu (4857), Türk Medeni Kanunu, Türk Ceza Kanunu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu (6701) gibi yasal düzenlemeler ve 10.2011/2 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile 6 Mart 2025 tarihli Resmî Gazete Genelgesi kapsamında ele alınır. Ek olarak, Türkiye’nin taraf olduğu ILO sözleşmeleri ve AB Sosyal Şartı Madde 26 gibi uluslararası metinler de mobbingin bir insan hakkı ihlali olduğunu belirtir.

Kısaca:

• Borçlar Kanunu Madde 417: İşverenin işçiyi koruma ve gözetme borcuna aykırı davranışlar haksız fiil sayılabilir, bu durumda tazminat talep edilebilir.
• İş Kanunu: Mobbing nedeniyle işçinin sözleşmeyi haklı nedenle feshetmesi, ayrımcılık tazminatı istemesi ya da mahkeme yoluyla hak araması mümkündür.
• Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu (6701): “İşyerinde yıldırma” ve “taciz” ayrımcılık kapsamında ele alınarak Kurum’a başvuru yapılabilir.
• 10.2011/2 sayılı Başbakanlık Genelgesi ve 6 Mart 2025 tarihli Resmî Gazete Genelgesi: Hem kamu hem de özel sektörde psikolojik tacizin önlenmesi, denetimi ve çalışanların hak arama yollarını güçlendirmeyi amaçlayan rehber niteliğinde düzenlemeler içerir.

4. Mobbingin Tespiti: Deliller, Tanıklar ve Psikolojik Değerlendirme

Mobbing vakalarında en büyük zorluk, mağdurun yaşadıklarını kanıtlamasıdır. Bu nedenle, delil toplama süreci büyük önem taşır:

1. Davranışların Belgelendirilmesi: Tarih, saat, yer ve olayı detaylandıran notlar tutmak. E-posta, mesaj ve toplantı tutanaklarını saklamak.
2. Tanık İfadeleri: Aynı ortamda çalışan iş arkadaşlarının veya yöneticilerin şahitliği, mobbingin sistematik yapısını kanıtlamada büyük rol oynar.
3. Psikolojik Raporlar: Uzman psikolog veya psikiyatrist raporları, yaşadığınız stres, anksiyete veya depresyon belirtilerini belgelemede yardımcı olur.
4. Resmî Kurumlara Başvuru: İş yerindeki iç şikayet mekanizmalarına (insan kaynakları, etik komiteler vb.) ve gerekirse Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık) ya da Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı gibi kurumlara başvurarak süreci resmîleştirebilirsiniz.

5. Mobbing Mağdurları İçin Yasal Haklar ve Çözüm Yolları

A. Yasal Haklar

• Tazminat Talebi: Mobbing haksız fiil sayılabileceğinden, maddi ve manevi tazminat davası açabilirsiniz. Yargıtay kararları, sistematik psikolojik yıldırma kanıtlandığında, işverenin tazminatla sorumlu tutulabileceğini gösterir.
• İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshetme: İş Kanunu uyarınca, çalışma koşulları çekilmez hale gelen işçi, haklı nedenle fesih yaparak kıdem tazminatı gibi haklarını talep edebilir.
• Ayrımcılık Tazminatı: Eğer mobbing, cinsiyet, din, ırk, engellilik gibi ayrımcılık temellerine dayanıyorsa, ek tazminat talep etme imkânı doğar.
• Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK) Başvurusu: Yıldırma ve taciz kavramları ayrımcılık kapsamında yer aldığı için, TİHEK’e ücretsiz başvuru yapabilirsiniz.

B. Çözüm Yolları

1. İç Şikayet Mekanizmaları ve Arabuluculuk: İş yerindeki insan kaynakları birimi, etik kurullar veya özel arabuluculuk süreçleri, sorunların kurum içinde çözülmesine olanak tanır.
2. Hukuki Danışmanlık ve Dava Açma: Delilleri ve raporları toplayarak avukat yardımıyla dava açmak, haklarınızı korumada en etkin yollardan biridir.
3. Psikolojik ve Sosyal Destek: Grup terapileri, psikolojik danışmanlık veya destek hatları (örneğin ALO 170 gibi) üzerinden yardım alarak duygusal olarak güçlenebilirsiniz.
4. Yeni Resmî Gazete Genelgesi (6 Mart 2025): Bu genelge, psikolojik tacizin önlenmesi ve mağdurların ilgili kurumlara daha kolay başvuru yapması konusunda ek düzenlemeler getirir. Denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi, bilinçlendirme kampanyalarının artırılması ve işveren sorumluluklarının netleştirilmesi de bu genelgenin temel hedeflerindendir.

6. Mobbingle Başa Çıkma: İnsani ve Psikolojik Destek

Yasal hakların yanı sıra, insani ve psikolojik destek de mobbing mağdurları için büyük önem taşır:

• Kendi Kendini Korumak ve Farkındalık: Yaşadığınız davranışların tek seferlik bir anlaşmazlık mı, yoksa sistematik bir yıldırma mı olduğunu anlamak için hislerinize kulak verin. Kendinizi suçlamayın; sorun, size kasıtlı olarak yapılan davranışlardır.
• Güven Duyacağınız Kişilerle Paylaşın: Bir arkadaş, aile üyesi, meslektaş veya mentor ile yaşadıklarınızı paylaşmak, duygusal açıdan destek almanıza yardımcı olur.
• Psikolojik Danışmanlık: Uzun süreli stres ve kaygı, profesyonel yardımı gerektirebilir. Psikolog ya da psikiyatrist desteğiyle duygusal dengenizi koruyabilir, stres yönetimi ve özgüveninizi yeniden inşa etme konularında ilerleme kaydedebilirsiniz.
• İş Arkadaşlarıyla Dayanışma: Başka çalışanların da benzer davranışlara maruz kaldığını fark ederseniz, birlikte hareket ederek sorunu iş yeri yönetimi veya sendika gibi yapıların gündemine taşıyabilirsiniz.
• Planlı Kariyer Adımları: Mobbing, uzun vadede ruhsal sağlığınızı ciddi biçimde etkiliyorsa, farklı bir departmana geçiş veya yeni bir iş arayışına yönelmek de bir seçenek olabilir. Kariyer danışmanları veya mentorlarla bu süreci planlamak, duygusal yükünüzü azaltabilir.

Mobbing (psikolojik yıldırma), tek seferlik bir anlaşmazlıktan çok, uzun süreli ve kasıtlı bir davranış biçimidir. Mağdurun ruhsal sağlığını, iş performansını ve genel yaşam kalitesini derinden etkiler. Bu yazıda, mobbingin ne olduğu, nasıl tespit edilebileceği, hangi yasal haklara sahip olduğunuz ve başa çıkma yöntemleri açıklanmaya çalışılmıştır.

• Unutmayın: Mobbing, bir insan hakkı ihlalidir ve Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler (ILO prensipleri, AB Sosyal Şartı Madde 26 vb.) ile iç mevzuatta (Türk Borçlar Kanunu, İş Kanunu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu, 10.2011/2 sayılı Başbakanlık Genelgesi, 6 Mart 2025 tarihli Resmî Gazete Genelgesi) koruma altına alınmıştır.
• Delil toplama, psikolojik raporlar ve tanık ifadeleri, haklarınızı ararken güçlü bir temel oluşturur.
• Psikolojik destek, yaşadığınız duygusal yükü hafifletir ve süreçte yalnız olmadığınızı hissetmenize yardımcı olur.
• Kurum içi veya yargısal başvuru yollarını etkin şekilde kullanarak hem kendinizi koruyabilir hem de bu tür olumsuz davranışların önlenmesine katkıda bulunabilirsiniz.

Yaşadığınız durumun mobbing olup olmadığından emin değilseniz, güvendiğiniz bir meslektaşla, bir avukatla veya bir psikologla konuşarak durumu değerlendirin. Gerekli gördüğünüzde yasal süreci başlatmaktan çekinmeyin; mobbing asla kabul edilemez bir davranıştır ve mücadele edebilmeniz için mevzuat size pek çok araç sunmaktadır. Unutmayın, hiçbir çalışan, iş yerinde onurunu ve sağlığını tehdit eden davranışlara maruz kalmak zorunda değildir.

TBG Danışmanlık olarak, mobbing ile ilgili detaylı bilgi almak için hemen iletişime geçebilirsiniz.

📧 E-posta: info@tbgdanismanlik.com
📞 Telefon: 0542 103 23 35